อภิธัมมัตถสังคหะ
อเหตุกจิต
อุเปกฺขาสหคต จกฺขุวิฃฺฃาณํ, ตถา โสตวิฺาณ ฆานวิฺาณ ชิวฺหาวิฺาณ ทุกฺขสหคต กายวิฺาณ อุเปกฺขาสหคต สมฺปฏิจฺฉนฺน, ตถา สนฺตีรณฺเจติ อิมานิ สตฺตปิ อกุสลวิปากจิตฺตานิ นาม.
อิมานิ จิตฺตานิ จิตเหล่านี้ สตฺตปิ แม้ ๗ ดวง อิติ คือ จกฺขุวิฃฺฃาณํ จิตที่อาศัยจักขุปสาท อุเปกฺขาสหคตํ เกิดร่วมกับอุเบกขา-เวทนา [จ ดวงหนึ่ง], โสตวิฃฺฃาณํ จิตที่อาศัยโสตปสาท [จ ดวงหนึ่ง], ฆานวิฃฺฃาณํ จิตที่อาศัยฆานวิญญาณ [จ ดวงหนึ่ง], ชิวฺหาวิฃฺฃาณํ จิตที่อาศัยชิวหาปสาท [จ ดวงหนึ่ง] ตถา [อุเปกฺขาสหคตํ เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา]เช่นเดียวกัน
**********
อภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา
อเหตุกจิต (๑๓) อธิบายเหตุที่สันตีรณจิตเป็นต้นเป็นอุเบกขาเวทนา (ต่อ)
๘๙. จกฺขุวิฺาณาทีนิ
ปน จตฺตาริ อุภยวิปากานิปิ วตฺถารมฺมณฆฏนาย ทุพฺพลภาวโต อนิฏฺเปิ อิฏฺเปิ จ
อารมฺมเณ อุเปกฺขาสหคตานิ. เตสฺหิ จตุนฺนมฺปิ
วตฺถุภูตานิ จกฺขฺวาทีนิ อุปาทารูปาเนว. ตถา
อารมฺมณภูตานิปิ รูปาทีนิ. อุปาทารูปเกน จ
อุปาทารูปสฺส สงฺฆฏน อติทุพฺพล ปิจุ-ปิณฺฑเกน ปิจุปิณฺฑกสฺส ผุสน วิย
ตสฺมา ตานิ สพฺพตฺถาปิ
อุเปกฺขาสหคตาเนว.
[1]ปน ก็ อุภยวิปากานิ
วิบาก ๒ ฝ่ายคือกุศลวิบากและอกุศลวิบาก จตฺตาริ ๔ ดวง จกฺขุวิฃฺฃาณาทีนิ
มีจักขุวิญญาณเป็นต้น อุเปกฺขาสหคตานิ เป็นจิตที่ประกอบกับอุเบกขาเวทนา อารมฺมเณ
ในอารมณ์ อนิฏฺเฅปิ จ ทั้งที่เป็นฝ่ายไม่ดี อิฏฺเฅปิ จ
และที่เป็นฝ่ายดี ทุพฺพลภาวโต เพราะความที่ - วตฺถารมฺมณฆฏนาย
การกระทบกันระหว่างอารมณ์กับวัตถุ - มีกำลังน้อย.
หิ แท้ที่จริง จกฺขฺวาทีนิ จักขุเป็นต้น วตฺถุภูตานิ
ที่เป็นวัตถุ (ที่อาศัยเกิด) [อุภยวิปากานํ แห่งวิบากสองฝ่าย
จกฺขุวิฃฺฃาณาทีนํ มีจักขุวิญญาณเป็นต้น] เตสํ
เหล่านั้น จตุนฺนมฺปิ แม้ทั้ง ๔ อุปาทารูปานิ เอว เป็น อุปาทารูปทั้งนั้น.
รูปาทีนิ อารมณ์มีรูปเป็นต้น อารมฺมณภูตานิปิ ที่เป็นอารมณ์ ตถา เป็นอุปาทารูปเช่นกัน. จ อนึ่ง สงฺฆฏนํ
การกระทบกัน อุปาทารูปสฺส ระหว่างอุปาทารูป อุปาทารูปเกน
กับอุปาทารูป อติทุพฺพลํ มีกำลังเล็กน้อยเหลือเกิน วิย เหมือนกับ ผุสนํ
การกระทบ ปิจุปิณฺฑกสฺส ระหว่างก้อนปุยนุ่น ปิจุปิณฺฑเกน
กับก้อนปุยนุ่น ตสฺมา เพราะฉะนั้น ตานิ จักขุวิญญาณเป็นต้น อุเปกฺขาสหคตานิ
เอว ล้วนเป็นจิตที่สหรคตกับอุเบกขา สพฺพตฺถาปิ ในอารมณ์แม้ทั้งสิ้น.
[1] ข้อนี้มีปุจฉานุสนธิดังนี้.
เพราะเหตุไร
จักขุวิญญาณที่มีอารมณ์เป็นอิฏฐะและอนิฏฐะยังคงมีเวทนาเป็นอุเบกขาอยู่อีกเล่า
ความจริงน่าจะมีเวทนาเป็นทุกข์ เพราะกระทบอนิฏฐารมณ์ และเป็นสุข
เมื่อกระทบกับอิฏฐารมณ์
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น