อภิธัมมัตถสังคหะ ปริจเฉทที่ ๒ เจตสิกสังคหะ จบ อัญญสมานาเจตสิก

ทุติโย ปริจฺเฉโท

ปริจฺเฉโท ปริจเฉท ทุติโย ที่ ๒ มยา อันข้าพเจ้า วุจฺจเต จะกล่าว.

                                         เอกุปฺปาทนิโรธา จ                 เอกาลมฺพนวตฺถุกา

                                        เจโตยุตฺตา ทฺวิปฺาส           ธมฺมา เจตสิกา มตา ฯ

          ธมฺมา ธรรมทั้งหลาย ทฺวิปฃฺฃาส ๕๒ เจโตยุตฺตา ที่ประกอบด้วยจิต เอกุปฺปาทนิโรธา จ มีการเกิดขึ้นและดับไปพร้อม [จิตฺเตน ด้วยจิต] เอกาลมฺพนวตฺถุกา จ มีอารมณ์และวัตถุเป็นอันเดียวกัน [จิตฺเตน ด้วยจิต] ปณฺฑิเตน อันบัณฑิต มตา กล่าวแล้ว [อิติ ว่า] เจตสิกา  เจตสิก.

           กถ  ฯ  ผสฺโส  เวทนา  สฺา  เจตนา  เอกคฺคตา  ชีวิตินฺทฺริย มนสิกาโร  เจติ  สตฺติเม  เจตสิกา  สพฺพจิตฺตสาธารณา  นาม  ฯ

          [ธมฺมา ธรรมทั้งหลาย ทฺวิปฃฺฃาส ๕๒ เจโตยุตฺตา ที่ประกอบด้วยจิต]  กถํ เป็นอย่างไร ?

          เจตสิกา เจตสิกทั้งหลาย สตฺต ๗ อิเม เหล่านี้ อิติ คือ

          ผสฺโส จ ผัสสะ สภาวะที่กระทบอารมณ์

          เวทนา จ เวทนา สภาวะที่เสวยรสแห่งอารมณ์

          สฃฺฃา จ สัญญา สภาวะที่จำอารมณ์

          เจตนา จ เจตนา สภาวะที่จัดแจงสัมปยุตธรรมไว้ในอารมณ์

          เอกคฺคตา จ เอกัคคตา สภาวะที่ทำให้จิตมีอารมณ์เดียว

         ชีวิตนฺทฺรียํ จ ชีวิตินทรีย์ สภาวะที่เป็นใหญ่ในการยังสัมปยุตธรรมให้เป็นอยู่

         มนสิกาโร จ  และมนสิการ สภาวะที่ทำให้สัมปยุตธรรมให้มุ่งตรงต่ออารมณ์

         สพฺพจิตฺตสาธารณา นาม ชื่อว่า สัพพจิตตสาธารณะ เจตสิกที่ทั่วไปคือประกอบกับจิตทุกดวงเสมอ.

          วิตกฺโก  วิจาโร  อธิโมกฺโข  วิริย  ปีติ  ฉนฺโท  เจติ  ฉ  อิเม เจตสิกา  ปกิณฺณกา  นาม  ฯ

          เจตสิกา เจตสิก ฉ ๖ ดวง อิเม เหล่านี้ อิติ คือ

          วิตกฺโก จ วิตก สภาวะที่ยกสัมปยุตธรรมขึ้นสู่อารมณ์

         วิจาโร จ วิจาร สภาวะที่เคล้าคลึงคือพิจารณาอารมณ์ติดตามวิตกนั้น

         อธิโมกฺโข จ อธิโมกข์ สภาวะที่ตัดสินอารมณ์

         วิริยํ จ วิริยะ สภาวะที่พยายาม คือ ค้ำจุนสัมปยุตธรรมให้ตั้งในอารมณ์มิให้ท้อถอย

         ปีติ จ สภาวะที่อิ่มใจในอารมณ์

         ฉนฺโท จ และฉันทะ ธรรมชาติที่พอใจในอารมณ์

         ปกิณฺณกา นาม ชื่อว่า ปกิณณกเจตสิก เจตสิกที่ประกอบกับจิตทั่วไป แต่เป็นเพียงบางส่วน ไม่ใช่ทั้งหมด.

          เอวมิเม เตรส เจตสิกา อฺสมานาติ เวทิตพฺพา  ฯ

         เจตสิกา เจตสิก เตรส ๑๓ ดวง อิเม เหล่านี้ เอวํ ดังที่กล่าวมานี้ ปณฺฑิเตน อันบัณฑิต เวทิตพฺพา พึงทราบ อิติ ว่า อฃฺฃสมานา เป็นอัญญสมานาเจตสิก เจตสิกที่มีสภาพเหมือนกับจิตที่ตนประกอบอยู่.   

                                                            *************